मन

धन्यवाद सहित साभारः गरिमा साहित्यिक पत्रिका असोज २०७९, पूर्णाङ्क ३९९

विष्णुप्रसाद शर्मा पराजुली

मन,
तँ कति विचलित हुन्छस् हँ ?
तँ चुपचाप किन बस्दैनस् ?
पेटभर खाएर, आङ्भर ढाक्दा पनि
तँ किन निरन्तर अस्थिर भइरहन्छस् ?
कहिलेकाहीँ मलाई चौपट्टै डर लाग्छ
तँ कतै डोरबहादुर विष्ट पो हुने होस् कि ?
तँ अस्थिर हुन्छस् र त
तँ द्रुत यान हुन्छस् र त
अनाहकमा पीडा र दुर्घटना निम्त्याउँछस्

मन,
तँलाई यो मेरो चेतावनी हो
तँ लखर–लखर यत्रतत्र नलखारिई
सक्छस् यदि तैँले भने
लोभ, लालच, मोह, भोगका भेलमा तैरेर
दुराचारी, पापाचारी, भ्रष्टाचारी बन्ने यत्न नगर
बरु सक्छस् भने
परिवर्तनको बेजोड कथा लेख्ने गर
त्यसले–
तातेकी पृथ्वी माताको छाती शीतल पार्न प्रेरित गरोस्
हरियालीको गीत गाउन स्वर दिन सकोस्
सेता हिउँको थुप्रो थुपार्न प्रेरित गरोस्
हेपाहाविरुद्ध मुक्तिको झण्डा उचाल्न ऊर्जा थपोस्
रुस–युक्रेन युद्धले ल्याएको
तेस्रो विश्व युद्धको अभ्यास निष्क्रिय पार्न सकोस्
मानवले मानव भएर बाँच्न प्रेमको गीत गाउन सकोस् ।
२०७९ असार ४

टुर दे’रोचोइ

टुर दे’रोचोइ

साभार (फ्रान्सको पहाडी क्षेत्रको यात्रा निवन्ध) वैजयन्ती पत्रिकाको विदेशयात्रा अङ्क–३ , कात्तिक–मङ्सिर २०७९मा प्रकाशित ।

विष्णुप्रसाद शर्मा पराजुली

समय वि.सं. २०७६ भदौको हो । दुई दिने पेरिस भ्रमण झिलिमिली झिल्का जस्तै भयो । तिर्खा लागेको बेला एक घुट्को पानीले घाँटी भिजाए जस्तो, र पनि केही महत्वपूर्ण क्षेत्र जस्तै आइफल टावर, कला सङ्ग्रहालय, ठूला र ऐतिहासिक चर्च झल्याक–झुलक हेरेर फ्रान्सको पर्वतीय क्षेत्र चामोनिक्सको नजिक आनमास पुग्यौँ । पेरिसबाट जेनेभा नजिक रहेको आनमास ४१५ किलोमिटर छ, जसलाई टिजिभी रेलसेवाबाट पुरा गर्न तीन घण्टा लाग्यो । युरोप, अमेरिका, चीन, अष्ट्रेलिया, सिंगापुर जस्ता देशले यातायातको संरचना निर्माण र विकासमा अभुतपूर्व छलाङ मारेका छन्, हाम्रो कल्पनाभन्दा टाढा छ, त्यो विकास । विकासको मुख्य आधार, नसा, हृ्दय जे भने पनि यातायातनै रहेछ । नेपालमा अझै पनि त्यस्ता ठाउँ मनग्गे छन्, जहाँ वारीको गाउँबाट पारीको गाउँ जान अभैm पनि एक दिन हिँड्नु पर्छ । झोलुङ्गे पुल मात्र हुने हो भने त्यो वारपार एकै घण्टामा हुन सक्थ्यो । अर्काको देशले गरेको प्रगति देखेर नहुने रहेछ, आफ्नो देशमा देशलाई माया गर्ने नेता नभए पछि ।
त्यसबेला म, श्रीमति सुशीला टर्किस एयरलाईन्सबाट पेरिस ओर्लेका थियौँ भने छोरी डा. सुनिता न्यूयोर्कबाट त्यहाँ पुगेकी थिइन् । दुई साताको त्यो यात्रा युरोपको सबैभन्दा अग्लो पर्वत माउन्ट ब्लाँ, चामोनिक्स, लिँयो, अल्पस् पर्वत शृङ्खलाका केही चुली क्षेत्रको पदयात्रा र स्वीट्रलेण्डको जेनेभा सहर वरपर केन्द्रित थियो । गृष्म ऋतुमा वेंसीमा हरियाली त्यसको माथि पहाड तिर हिउँ पग्लेपछि देखिने चट्टान आकर्षक देखिन्थे । माउन्ट ब्लाँ तिरका अल्पस् पर्वतमा भने बाक्लो हिउँ देखिन्थ्यो, हाम्रो हिमालय पर्वतमाझैँ । तल्लो भागमा हरियाली, त्यसभन्दा माथिल्लो करिव १ हजार मिटरको उचाइमा हाम्रो हिमाली क्षेत्रको ४ हजार मिटरको उचाइमा पाइने जस्तो होचो झाडीयुक्त झाडी, पूmल र बोट, त्यसपछि सुख्खा चट्टान, अनि ती भन्दा अग्ला पर्वतमा सेताम्मे हिउँ देखिन्थ्यो । हिउँभन्दा माथिल्लो भागमा टाँसिएको सफा नीलो आकास र त्यसमा कावा खाईरहेका काग, गिद्ध र अन्य ठूला चराहरूले वातावरणलाई मादक बनाएका थिए । हामीले फिज पर्वत परिक्रमा, लेक एन्तर्ने, लेक ब्लाँ, देन दे’ओच र दे’रोचोइ पर्वतीय क्षेत्रमा हाइकिङ् ग¥यौँ । युरोपको सबैभन्दा अग्लो पर्वत माउन्ट ब्लाँ (४,८१० मिटर)लाई हेलिकप्टरबाट परिक्रमा गरेका थियौँ ।
त्यसै गरी स्वीट्जरलेण्डको जेनभा, स्वीस चकलेट बनाउँने कारखाना, जेनेभामा रहेका संयुक्त राष्ट्रसँघको कार्यालय, लेक जेनेभ, फ्रान्सको दोस्रो ठूलो सहर लिँयो, आनमास, थोनोन, इभिया लगायत अन्य केही सहर मोटरबाट भ्रमण गरेका थियौँ । अल्पस्को कठिन कोटिमा राखिएको पदयात्रा थियो, टुर दे’रोचोइ (२२०० मिटर)पर्वत यात्रा । हामीले नेपालमा त्यसप्रकारका यात्रालाई ट्रेकिङ् भन्छौं भने युरोपमा हाइकिङ् भनिन्छ । नेपालमा काठमाडौं उपत्यका वरपर गरिने पदयात्रालाई आजकल हाइकिङ् भन्न थालेका छन्, मुलतः त्यो एक वा दुई दिने पदयात्रा नै हो ।
मित्र मारयुस कार लिएर हामी बसेको आनमासको होटल कम्फर्टमा आए । हामी खाजा खाएर तयार थियौँ । दिदी क्लुदिनले तयार गरेको दिउँसोको खाजा पनि झोलामा राख्यौँ । टुर दे’रोचोइको लागि आनमासबाट दु लिगोनसम्म कारमा गयौँ । यहाँ सडकको जालो हाम्रो शरीरका नसा जेलिएझैँ जेलिएको हुन्छ, जताबाट जहाँ पनि जान सकिन्छ, त्यसैले उनीहरू पनि कहिलेकाहीँ त रुट बिर्सेर घण्टौँ हराउँदा रहेछन् । नेपालमा सडक सञ्जालको त्यस्तो जालो बनाउँने योजनानै बनेन । एकाध पूर्व–पश्चिम र उत्तर–दक्षिण जोडने राजमार्ग पनि पच्चिसौँ वर्ष पुरा हुँदैनन् । तर त्यहाँ योजना गरेर समय तोके पछि काम अनिवार्य हुन्छ, चीनमा पनि त्यसरीनै हुन थाल्यो । कारपार्कसम्मको ५५ किलोमिटरको ड्राइभलाई एक घण्टा लाग्यो । कार पार्क वरपर काठले बनेका हिमाली भेगमा पाईने घर जस्तै लज देखिन्थे । यहाँ लजलाई रिफ्यूज भनिन्छ । त्यस यात्रामा पास्कल, मारयुस, सुनिता र म थियौं । अलि कठीन प्रकारको यो यात्राको व्यवस्थापन मित्र मारयुस र पास्कलले गरेका हुन् । यी दुवै जना नेपालमा धेरै पटक आएका छन् । मारयुस मेरो तिब्बत यात्राका मित्रमध्येका एक थिए । उनले सोलुखुम्बुको मेरा पिक (६४७६ मिटर) पनि आरोहण गरेका छन् । पास्कलसँग मैले लाङ्टाङ् पदयात्रा गरेको हुँ । दे’रोचोइ पर्वतको यात्रा भन्दा पहिले हामीले फिज पर्वतको परिक्रमा गरेका थियौँ । हुनत, दे’रोचोइ पर्वत पनि फिज पर्वत अन्तरगतकै एउटा चुच्चो परेको चुन ढुङ्गाको पर्वत हो ।
दु लिगोनबाट हामी देन दे’ओच (म्भलत मुइअजभ) पर्वततिर लाग्यौं, जुन हुत साभोइ क्षेत्रमा पर्ने फुस्रो चट्टाने पहाड हो । चाब्ले शृङ्खलामा पर्ने ला देंन दे’ओच पर्वतको उचाइ २२२१ मिटर रहेको छ, हाम्रो नगरकोटको उचाइ जस्तै । र, यो क्षेत्र स्वीट्जरलेण्डको सीमा नजिक इभिया, थोनोन, ताल जेनेभसँगै उठेको छ । देंन दे’ओच जाँदै गर्दा जेनेभा सहर, ताल जेनेभ, इभिया र थोनोन वरपरका सहर, स्वीस र फ्रेन्च अल्पस् पर्वतका विभिन्न शृङ्खला देखिएका थिए । त्यसले मलाई कता–कता सराङकोटको पहाड उक्लेर त्यहाँबाट पोखरा सहर, फेवा ताल र अन्नपूर्णदेखि धवलागिरिसम्मको हिमालय पर्वत अन्तरगतका विभिन्न चुलीहरू हेरेको सम्झना गरायो । त्यो पहाडी क्षेत्रमा हिंडदा नेपाल झलक्क अगाडि आइहाल्थ्यो । शायद, त्यसैले पनि हुन सक्छ युरोपियनहरू नेपाल आउदा उनीहरूले नेपाललाई ‘स्वीट्जरलेण्ड र फ्रान्सको चामोनिक्स क्षेत्र जस्तै छ’ भन्छन् । हाम्रा पहाड तुलना नै गर्न नसकिने गरी अग्ला र हाम्रा नदी उपत्यका र खोंच त्यस्तै गहिरो छन्, त्यसैले विश्वविख्यात पनि छन्, साहसिक पर्यटक मात्र हिमालय क्षेत्रको पदयात्रामा आउछन् ।
दे’ओच पर्वतको शिखरमा पुग्नुभन्दा पहिले फ्रेन्च अल्पाइन क्लव अन्तरगतको एउटा दे ला देन दे’ओच रिफ्यूज (पहाडी लज) रहेको छ । दे’ओच फिज अन्तरगतकै चट्टाने पर्वत हो, हिउँदमा त्यसमा चढ्न डोरी, क्र्याम्पोन आदि सामानहरूको बन्दोबस्त गर्नुपर्छ । गृष्मकालिन यात्रामा हिउँ नहुने, चिप्लो नहुने भएकाले त्यति डर हुँदैन । कठिन खण्डमा स्थायी रूपमा पहरोमा किला ठोकेर फलामका लठ्ठा र डोरी राखिएका छन् । डोरीको सहारामा चट्टान चढ्नु पर्छ । त्यस पहाडको टुप्पोमा पुग्न विभिन्न बाटो पनि छन् । साहसी र चट्टान आरोहण गर्ने साहसी यात्रीले कठीनमार्ग प्रयोग गर्छन् । कोर्ने दे वीस र ग्रामो भन्ने ठाउँ त्यो चट्टान आरोहणको कठीन भाग हुन् । नेपालमा चट्टान आरोहण (च्यअप ऋष्mिदष्लन) व्यवसायिक बन्न सकेन । त्यसो गर्न सके हाम्रोमा नदी उपत्यकामा भएका चट्टान हिमाल आरोहण जत्तिकै प्रख्यात हुने थिए ।
स–सानो झाडी भएको पखेरो चढ्दै गयौँ । तल्लो भागमा भने धुपीका रुख थिए । त्यहाँबाट इटली, स्वीट्रलेण्डका अल्पस् पर्वत लहरै देखिएका थिए भने जेनेभ तालले अँगालोमा सजाएको स्वीट्जरलेण्डतिरको जेनेभा र फ्रान्सको आनमासदेखि इभियासम्मको सहर हरियाली भित्र लुकेका थिए । हाम्रो यात्रा जारी थियो । मानव जीवनलाई पश्चिमाले बढीनै महत्व दिन्छन् । त्यसैले उनीहरूले निरन्तर मेहनत गरेर चरम आर्थिक उन्नति गरे । त्यसै अनुसार प्रकृतिको पनि संरक्षण गर्दै अत्यधिक भौतिक सुविधा पनि लिए । अति औद्योगिकरण भएकोले प्रकृतिमातालाई असह्य भयो । परिणाम स्वरूप कहिले अष्ट्रेलिया, अमेरिका, क्यानाडा त कहिले युरोपलाई आगोको लप्कोले सेक्न थाल्यो । सामान्य रुपमा गृष्ममा तीस डिग्रीसम्म पुग्ने आनमासको तापक्रम अहिले (सन् २०२२ को जुलाई) ३८ डिग्री सेन्टिग्रेडसम्म पुग्यो, जुन युरोपिएनको लागि अपत्यारिलो हो । औद्योगिकरण र सुविधाभोग पनि सोचविचार गरेर गर्नु पर्ने रहेछ भन्ने कुरो अहिले बुझ्दै छन्, युरोपिएनहरू । उनीहरूले भोगेको भौतिक सुखको मार हाम्रो हिमालमा पनि परेको छ, त्यसको मूल्य हामीले भोकभोकै तीर्दै छौँ ।
हामीले चढ्दै गरेको पदमार्गलाई पर्यटन व्यवसायीले कठिन कोटीमा राखेका छन् । त्यसैले यात्रुको सुरक्षालाई ध्यानमा राखेर त्यहाँको नगरपालिकाले पहराको त्यो मार्गमा फलामका ठूला काँटी ठोकेर त्यसमा फलामका लठ्ठा र प्लास्टिकका डोरी झुण्ड्याएका छन् । पाईला राख्न नमिल्ने पहरामा फलामको पाताको टेका राखेका छन् । त्यस्ता ठाउँमा डोरी समाप्तै, डोरीको सहारामा फलामको पातामा टेक्दै चट्टान चढ्नु पर्ने हुन्छ । ठाउँ–ठाउँमा मार्ग नक्सा र सूचना पाटी राखिएको पाईन्छ । ती सूचना पाटीमा ‘ठाउँको नाम, त्यहाँबाट अन्य रूटमा पर्ने ठाउँको नाम र त्यहाँ पुग्न लाग्ने समय, लज, बालबालिका र जेष्ठ नागरिक भएमा तिनीहरूलाई विशेष ध्यान दिनु पर्ने, त्यहाँ वरपर भएका पूmल, विरुवालाई टिप्न नपाईने, तोकिएको बाटो बाहेक अन्यत्रबाट हिँड्न नपाईने, कुकुर लैजान नपाईने, फोहर आफैले फिर्ता लैजानु पर्ने, फोहोर फालेमा र रुख विरुमा उखेलेमा कारवाही गर्ने’ जस्ता सूचना दिइएको थियो । यात्रुले त्यसलाई पालना गर्दथे । त्यहाँ हाम्रोमा जस्तो न वियरका बोतल फुटालेर बाटोमा फालेको देखियो, नत चकलेटको एउटा खोस्टानै । त्यहाँ स्कूलदेखि बालबालिकालाई सरसफाई, रुख विरुवालाई माया गर्नु पर्ने, जेष्ठ नागरिकलाई आदर गर्नु पर्ने र ट्राफिक नियम पालनाका कुरा सिकाइएको हुन्छ र त्यसलाई पालन गरिन्छ । दे’ओच र दे’रोचोइमा पर्ने कठीन ठाउँबारे पनि सूचना, नक्सा त्यहाँ दिएको थियो ।
रिफ्यूजमा पुग्नु भन्दा पहिले हामी भिरालो पखेरोमा पुग्यौँ, त्यसको केही तल सानो उपत्यका, स–साना पोखरी, हरिया थुम्का र घाँसे मैदान देखियो । त्यहाँ पहेंला, राता, गुलावी, नीला विभिन्न थरीका पूmलले भिरालो पखेरो सजिएको थियो । त्यसपछि भने हामी फुस्रो, खैरो र घुरमैलो चट्टानको खण्डमा पुग्यौँ । एक ठाउँमा दुई पहराको चेपको बाटो भएर छिर्नु पर्ने थियो । त्यो साँघुरो थियो, मोटो शरीर भएका मानिसलाई त्यहाँबाट छिर्न कठीन थियो । नेपालमा भए त्यस्तो ठाउँलाई धर्म र पापसँग तुलना गर्ने थिए । त्यो चेपबाट जान नसक्नेलाई पापी भन्ने थिए र त्यहाँबाट छिर्नेलाई धर्मात्मा । तर त्यहाँ त्यस्तो हुँदैन र थिएन । त्यहाँबाट जान नसक्ने यात्रुलाई अर्को बाटो रहेको छ, जुन चेपको भन्दा केही मिनट लामो छ । हाम्रोमा अधिकाङ्श विषयहरू पुरातन, रुढिवादी, अव्यवहारिक, अवैज्ञानिक, अविश्वासिलो सोचबाट सञ्चालित हुने भएकाले प्रगति पनि त्यस्तै प्रकारले भएको छ, त्यो कुरा हामी कसैबाट लुकेको छैन । हामी वर्तमानलाई भन्दा मृत्यु पछिको सुखी जीवनको कल्पनामा रमाउँछौँ । किनभने, हामी त्यस्तै छौँ ।
चेप पार ग¥यौँ । त्यस पछि थोरै मात्र ढल्केको, सानाठूला खुकुलो चट्टान भएको, कतै–कतै पहराको चेपमा पूmल र दुई–तीन फिट अग्ला धुपका बोट भएको ठाउँमा पग्यौँ । पहरो सिधै अकासिएको थियो । त्यो दे’ओच पर्वतको खण्ड थियो । त्यहाँ फलामका लठ्ठा (नेपालको पुरानो झोलुङ्गे पुलमा पाईने जस्तै), सानो आकारको फलामकै साङ्लो र डोरी (दशैँको लठ्ठे पिङ् जत्रै मोटो) पहराको छातिमा सुतेको देखियो । ती डोरीलाई फलामका मोटा किला ठोकेर त्यसको साङ्लो भित्र छिराएर सुरक्षित गरिएको थियो । ती सबै डोरी र किला भरपर्दो र बलियो थिए । दे’ओचको त्यो खण्डमा कतै दुवै हातले दुई तिर समात्दै उक्लन मिल्ने फलामका भ¥याङ ठडिएका थिए, कतै डोरी झुण्डिएका थिए । ती भ¥याङ चढ्न नसकेर फर्कन पर्दा कति पर्यटक डाको छोडेर रोएका देखिन्थे । त्यहाँबाट झर्न नसकेका आफन्तलाई कतिले बोकेर झारेका थिए । त्यस्तो ठाउँमा एक्कै छिनमा पर्यटकको भीड भैहाल्थ्यो र लाइनमा नै उभिनु पथ्र्यो । युवा एथलेट्सहरू भने पहरै चढेर अघि बढ्थे ।
त्यो साहसिक र कठीन खण्डमा पथ्र्यो । त्यहाँ चढ्दा आफ्नो हातले समातेको डोरी छोड्न भएन र आफ्नो पाइला ठीक ठाउँमा राख्न प¥यो, र चट्टान चढ्ने साहस र बल हुन प¥यो, त्यति भए पछि त्यहाँ अन्य कुनै जोखिम हुदैन, हुदैन्थ्यो र थिएन पनि । नेपालमा त्यसप्रकारको स्थानमा पदयात्रा गर्दा कुनै सुविधाको त कल्पना नगरौँ सूचना पाटी पनि पाईदैन । हामीले त्यस्तोमा हिंड्दा आफ्नो जीवनलाई हत्केलामा राखेर, जोखिम मोलेर हिड्नु पर्छ । त्यस्तै परेर दुर्घटनामा पर्ने हो भने कति ठाउँ त त्यस्ता छन् जहाँ गिद्ध पनि जान आँट नगरेर, लास हेरेर त्यसलाई नलुछी फन्को मारेर फर्कन्छ । उद्धारको त कुरै छोडौं ।
मैले उच्च हिमाली क्षेत्रको कन्चनजङ्घा हिमालको आधार शिविरदेखि हुम्ला हिल्साको कर्णालीकोतिरसम्मको पदयात्रा गर्दा त्यस्ता जोखिमको अनुभव सँगालेको छु । कति त मैले मेरा पुस्तक ‘तिब्बत यात्रा, डोल्पोः विश्वको जीवित सङ्ग्रहालय र श्वेत पर्वत’मा उल्लेख पनि गरेको छु । अल्पस्मा मलाई धेरै नौलो, रमाईलो र सजिलो लाग्यो । म बालबालिका रमाएझैँ रमाएको थिएँ, चट्टान चढ्न डोरीको सहारा पाउँदा । डोरी समाउन पाउँदा मैले बाल्यकालमा मेरो बुबाको चोरी औँला समातेर हिंडेको अनायास स्मरण गर्न भ्याएँ । सुरक्षाको सन्दर्भमा, युरोपका अल्पस् पर्वतमा जहाँ पदयात्रा गर्ने, परिक्रमा गर्ने, आरोहण वा स्कीको लागि पर्यटक जाने मार्ग बनाईएको छ, ती सुरक्षित, यथेष्ट सूचनाका साथै व्यवस्थित छन् । हामी ती डोरी समात्दै, फलामका टेकामा टेक्दै दे’ओच पर्वतको अग्लो भागमा पुग्यौँ । लामो सास फेरेर यताउता हेर्दा हामीलाई लेक जेनेभ, इभिया सहर र माउन्ट ब्लाँ पवर्तले मुसुक्क मुस्काएर स्वागत गरेको थियो ।
यात्राको कठीन खण्ड सकिएको थिएन, यो अल्पस् पर्वतमालाको फिज पर्वतकै शृङ्खला हो जहाँ विभिन्न आकार र प्रकारमा थुप्रै चट्टाने पहाड, घाँसे उपत्यका, स–साना बुट्यान हुने क्षेत्र रहेको छ । त्यस्ता घाँसे उपत्यकामा नीजि पर्वते घर छन् । वर्खाको समयमा पदयात्रा गर्दा बस्ने, वा एक–दुई हप्ता त्यही वरपर यात्रा गर्दै आराम गर्ने गर्दछन् यस क्षेत्रका बासिन्दा । त्यहाँ बसुन्जेलको लागि चाहिने सामान हेलिकप्टरबाट लिएर आउछन् । ती नीजि घरका धनिले नगरपालिकालाई कर तिर्नु पर्छ । ती घर हाम्रा हिमाली क्षेत्रका घर जस्तै काठले बनेका हुन्छन् । हामी हिँडेको बाटोमा डोरीको भाग सकिएको थिएन । हामी पहाडको धारतिर उक्लदै गयौँ ।
एउटा हामीले जान्नै पर्ने कुरा के भने अल्पस् पर्वत हिमालयका जेठा दाइ हुन् । उचाइमा हिमालय पर्वतमालालाई कसैले आक्न सक्दैन, त्यो सत्य हो । तर उमेरमा अल्पस् पर्वत हिमालभन्दा धेरै जेठो छ । भूगर्भविद्का अनुसार अल्पस पर्वतमाला सात करोड सत्तरी लाख वर्ष पहिले बनेको हो भने हिमालय पर्वतमाला पचास लाख वर्ष पहिले मात्र निर्माण भएको हो । टोनी हेगनले त हिमालय वन्दै गरेको दृश्य पेकिङ मानवले देखेको हुनु पर्छ भनेका छन् । पेकिङ मानवलाई छ लाख वर्ष पहिलेको भनिन्छ । हिमालभन्दा तिब्बतको पठार पनि जेठो छ । हिमालय पर्वतलाई संसारको कान्छो पर्वतमाला भनिन्छ । अल्पसको सबैभन्दा अग्लो पर्वत माउन्ट ब्लाँको उचाइ समुद्र सतहदेखि ४,८१० मिटर रहेको छ भने हिमालय पर्वतमालामा पर्ने संसारकै उच्च शिखर सगरमाथाको उचाइ ८,८४८.८६ रहेको छ ।
युरोप हाम्रोभन्दा चीसो छ । त्यहाँ १०००–१,५०० मिटरको उचाइमा हिउँ लामो समय जम्छ जबकी हाम्रोमा ५,००० मिटरभन्दा माथि मात्र लामो समय हिउँ जम्दछ । हिमालय पर्वतमालामा समुद्र सतहदेखि ५,००० मिटरको उचाइसम्म पनि वनस्पति र खर्क पाइन्छ भने युरोपमा ३,००० पछि पाइँदैन । हामी फ्रान्सको जुन क्षेत्रमा पदयात्रा गर्दै थियौँ त्यहाँ १,५०० मिटरको उचाइदेखि नै नेपालको ३,५००–४००० मिटरमा पाइने पूmल र अन्य बिरुवा देख्न पाईन्छ । युरोपमा २,००० मिटरको उचाइमा पाइने बिरुवा नेपालको ४,५०० मिटरमा मात्र देख्न सकिन्छ । भौगोलिक फैलाव, हावापानीले गर्दा त्यस्तो भएको हो ।
त्यसपछि हाम्रो यात्रा दे’रोचोइ (म्भचयअजयष्च) पर्वत (२२०० मिटर)को काखतिर सोजिएको थियो । यो फिज अन्तरगतको अल्पस् चट्टान तीखारिएको र चुच्चो परेको छ । सामान्य आँखाले हेर्दा दे’रोचोइ नेपालको कालीगण्डकी, बुढी गण्डकी, मस्र्याङ्दी नदी वरपर, बीच, किनार वा नदी किनारसँगै उठेका चट्टान जस्तै उभिएको अल्पस् पर्वत हो । अर्को अर्थमा, युरोपको लागि दे’रोचोइ हिउँदको लागि माछापुच्छे«, लोबुचे भने जस्तै र गृष्मको लागि पदयात्रा गर्ने चट्टान हो । नेपालका ७ हजार माथिका हिमालको महत्व भएझैँ त्यहाँ २ हजार माथिका पहाडको ठूलो महत्व हुन्छ । दे’रोचोइ क्षेत्रका अन्य चर्चित ठाउँमध्ये चर्चित पोर्तेत धुरी र प्लेट पर्वतको चुली हुन् । दे’रोचोइसँगै रहेको अर्को ठूलो पहाड ह्यामर हो ।
दे’रोचोइ पर्वतको भञ्ज्याङबाट हिउँनै हिउँले ढाकिएका माउन्ट ब्लाँ सहित अन्य थुप्रै अल्पस पर्वतको सुन्दर दृश्य देख्न सकिन्छ । हामी चारै जना बिस्तारै चढ्दै गयौँ । पास्कल र मारयुसले हाम्रो गति हेर्दै थिए । हामी तीन जनालाई त खासै कठिन थिएन । सुनिता जो अमेरिकाबाट आएकी थिइन् उनलाई कठिन हुन्छ कि भन्ने शङ्का थियो, तर त्यसबेलासम्म सहयोगका हात उनलाई चाहिएका थिएनन् ।
हामी उक्लँदै गरेको चट्टानको साँघुरो बाटोमा डोरीको सहारामा हिड्नु पर्दथ्यो । मारयुस अगाडि थिए भने पास्कलले सुनिताको हिंडाइको निगरानी गर्नुका साथै ‘त्यहाँ टेक, यहाँ नेर पाईला राख, डोरी कसिलो गरी समाउ’भन्दै साथ दिएका थिए । त्यहाँ डोरीले बाटो देखाईएको थियो । त्यो चट्टानको भाग चरचरी फुटेको, कतै तीन–चार इन्च त कतै तीन फिटसम्म गहिरो धाँजा फाटेको, कुनै भाग खुकुरीको धार जस्तो धारिलो परेको, फुटेको कुनै खण्ड छुरीको तीखो भागझैँ तिखारिएर उभिएको, दुवै तर्फ ठाडो पहरो भएको चट्टानको धारैधार भएको थियो । त्यसलाई पार गर्नु पर्ने थियो । विस्तारै, त्यो उकालो चढदै गयौँ । त्यहाँ फलामको लठ्ठा र मोटो डोरी थियो । त्यसको सहारमा चुच्चे ढुङ्गामा टेक्दै उक्लनु पथ्र्यो । पानी र हिउँ नभएकोले लर्कने डर थिएन । खुट्टालाई गहिरो धाँजोमा नपार्न र भीरतिर नखस्न बाटोमै ध्यानदृष्टि दिनु पथ्र्यो ।
होशियारीकासाथ धारमा पुग्यौँ । धार साँघुरो थियो । चट्टाको धारको दुवै तिर कलालिलाग्दो भीर तलसम्म झरेको थियो । त्यहाँ डोरीलाई होशियारीसाथ समात्न पथ्र्यो । डोरीबाट हात चिप्लेर खुस्क्यो भने जीवन पनि खुस्कँने डर टड्कारो थियो । त्यसैले त्यस्तोमा विशेष होशियार हुन पर्छ, तस्वीर खिच्ने वा सेल्फिलिने लोभ गर्न हुँदैन । भरपर्दो, उभिन मिल्ने ठाउँबाट तस्वीर लिन पर्छ । होशियार नहुँदा नेपालमा मात्र होइन युरोपका त्यस्तै ठाउँमा पनि दुर्घटना भएको हामीले सुनेका छौँ ।
हामीले दे’रोचोइको त्यो खण्ड पनि सुरक्षित रुपमा सक्यौँ । त्यसपछि हामी दे’रोचोईको माथिल्लो भागबाट क्रमसः झर्दै गयौँ । ओरालो झर्दा शरीरको तौल हात र डोरीमा पर्ने भएकाले घोप्टिन सक्ने डर हुन्छ । त्यो मैले अनुभव गरेँ । त्यसैले म चट्टान तिरै फर्केर पछाडि झर्दै गएँ, जुन सुरक्षित हुन्छ । त्यसो गर्दा पाईला सही ठाउँमा राख्नको लागि पछाडी फर्केर हेर्नु पर्छ, अन्यथा भ¥याङ वा ठाडो पहरोबाट चिप्लदा शरीरको भार हातमा परेर धान्न नसक्दा खस्न सकिन्छ । त्यस्तो हरेक पल होशियारी अपनाएर मात्र पाइला चाल्नु पर्छ । त्यसबेला केही ठाउँमा सुनितालाई मारयुसले ‘पाईला यहाँ राख’ भन्दै अथ्र्याएका थिए ।
झर्दै, हामी विभिन्न थरीका पूmल, लाली गुराँस, धुपका स–साना बोट भएको पखेरामा पुग्यौँ । त्यो झाडी र त्यहाँ भएका वनस्पति तीन फिट भन्दा अग्ला थिएनन् । धेरै बोटका पात तुलसीको पातभन्दा ठूला थिएनन् । त्यो ठाउँ त्यस्तै १००० मिटरको उचाइमा हुँदो हो । नेपालमा त्यस्तै वनस्पति भएको ठाउँमा पुग्न कम्तिमा ३ देखि ४ हजार मिटरको उचाइमा पुग्नु पर्छ । झर्दै गर्दा हामीलाई माउन्ट ब्लाँ, (४,८१० मि.), एग्विली दु मिदिका तिखा चुचुराहरू, ती चुचुरासम्म पुग्ने केवल कार, हिम गुफा, हिउँ कम भएको हिमनदी र थुप्रै तिखा इटालीसम्म फैलिएका अल्पस पर्वतले स्वागत गरेका थिए । यस्तो लाग्थ्यो कि, ती चुचुराहरूले एकअर्कोसँग कानेखुशी गर्दै आपूmभन्दा अग्ला भाइहरू नेपालका हिमालय शृङ्खला बारे चर्चा गरेका हुन् ।
फ्रान्स, इटाली र स्वीट्जरलेण्डका हिउँ भएका र हिउँ नभएका अल्पस् पर्वतमालाका हजारौँ चुचुरा, नाङ्गा पहाड, हरिया उपत्यका र सहर देखिएका थिए । हामीलाई दिदी क्लुदिनले चिज, चिकेन, ब्रेड र पोटेटो राखिदिनु भएको रहेछ । मारयुस र पास्कलले खाना सहित पानी र वाइन पनि बोकेका थिए । अत्यन्त रमणीय दृश्य हेर्दै, लन्च खादै तस्वीर लियौँ । टाढाको माउन्ट ब्लाँसँग कागजका गिलास ठोकाएर ‘चिन–चिन’भन्दै लन्चसँगै एक–एक गिलास वाइन पनि पियौँ । पास्कलले माउन्ट ब्लाँ वरपरका सुन्दर चुलीहरूको नाम बताईदिए । माउन्ट ब्लाँको फेदमा रहेको चामोनिक्स स्की, हाइकिङ र आरोहणको लागि युरोपको सबैभन्दा सुन्दर र महत्वपूर्ण सहर हो । यहाँ हरेक वर्ष संसारभरका लाखौं पर्यटक आउने गर्छन् । यो सहर, हाम्रो सगरमाथा क्षेत्रको नाम्चे बजार सगरमाथाको प्रवेशद्वार भएझैँ चामोनिक्स माउन्ट ब्लाँको प्रवेशद्वार हो ।
लन्च पछि हामी सानो उपत्यका चले (ऋजबभितक) दे’सेल्समा झ¥यौँ । त्यहाँ ठूला गाई चरीरहेका थिए । त्यसको माथिल्लो भागमा झारल पनि देख्यौँ । हाम्रो उच्च हिमाली क्षेत्रमा देखिने काग, गिद्ध, भँगेरा र अन्य चराचुरुङ्गी देखा परे । बाटोमा भेटिने पर्यटकले हामीले ‘नमस्ते’ भनेझैँ ‘बोँजु’ भन्दै लम्केका थिए । अग्ला, ठूला रुख भेट्न त कार पार्क नजिकै पुग्न पथ्र्यो । टुर दे’फिज अन्तरगतको एन्तर्ने पहाड र एन्तर्ने ताल पछिको त्यो हाम्रो दोस्रो पदयात्रा (ज्ष्पष्लन) थियो । त्यसपछि हामी चामोनिक्स पुगेर ब्लाँ तालको पदयात्रा गर्ने योजनामा थियौँ ।
हामीले पास्कल र मारयुसलाई दे’ओच र दे’रोचोइ पर्वत घुमाएकोमा धन्यवाद दियौँ । उनीहरूले पनि मलाई लाङ्टाङ्, अन्नपूर्ण आधार शिविर र खयर भारानी ताल घुमाएको स्मरण गर्दै धन्यवाद दिए । मैले नेपाल सम्झेँ । नेपालको पदयात्रा गर्दाका कठीनाईका साथै हाम्रोमा भएको पर्यटनको प्रचुर सम्भावना सम्झेँ । फ्रान्समा जसरी व्यवस्थित र सुरक्षित गर्ने हो भने हामीभन्दा सानो मुलुक सिंगापुरले वर्षेनी दुई करोड पर्यटक भित्र्याउँदा हामीले एक करोड पर्यटक नेपाल भित्र्याउन के कठिन हुन्थ्यो र भन्ने कुरा मनमनै सम्झेँ । बगैँचा र हरियालीले ढाकेको सहर पार गर्दै गाडी आफ्नै गतिमा कुदिरह्यो, जेनेभा नजिक रहेको फ्रान्सको सानो सहर, आनमास तिर । ०समाप्त०

मानव स्रष्टाबाट मात्र सिर्जना सम्भव छ : विष्णु प्रसाद पराजुली

विष्णु प्रसाद शर्मा पराजुली खोजी र अन्वेषण गर्ने रुचाउने नियात्राकार हुन् । उनको तिब्बत यात्रा , डोल्पो : विश्वको जीवित सङ्ग्रहालय , श्वेत पर्वत प्रकाशित कृतिहरू हुन् । यात्रा गर्ने रुचाउने यात्रामा निस्कन अगाडी त्यस क्षेत्रको बारेमा खोजी गर्ने समय खर्चिन्छन् । पढ्नमा निकै रुचि राख्ने पराजुलीसंग जनमतले पुस्तक पढ्न सारै रुचाउने पराजुली सँग जनमतको लागि पुस्तकको सेरोफेरोमा रहेर गरेको कुराकानी

यतिखेर कुन पुस्तक पढ्दै हुनुहुन्छ ?
सम्यक् प्रकाशनले प्रकाशित गरेको राहुल सांकृत्यायनको बुद्धको जीवनी, उपदेश र विभिन्न सुत्त सहितको “बुद्ध चर्या” पुस्तक पढ्दै छु ।

नेपाली, अङ्ग्रेजी र हिन्दी भाषाका मन पर्ने एक एक वटा पुस्तकको नाम लिनुपर्दा रु
नेपाली: नेपालीमा बालकृष्ण पोखरेलद्वारा लिखित मानव जातिको विकास, मानव सभ्यता र पश्चिम एसियादेखि प्रारम्भ भएको “खस जातिको इतिहास” । त्यो एक जातिको मात्र होइन । त्यसमा मानव जातिको विकास र फैलाव कहाँबाट र कसरी भयो भन्ने विस्तृत जानकारी छ । हिन्दी राहुल सांकृत्यायनको “मानव समाज” । अङ्ग्रेजी: नेपालविद् टोनी हेगनले लेखेको Nepal :The Kingdom in the Himalaya

तपाईंको लागि लेखपढको उपयुक्त समय कुन हो ?
मेरो लागि लेखपढ कोलागि त्यस्तो विशेष समय छैन । फुर्सदको क्षण जुनसुकै समय पनि अध्ययन गर्छु । बिहानको समयमा ध्यान बढी केन्द्रित हुन्छ ।
साहित्यका विविध विधामध्ये अलि शक्तिशाली विधा तपाईँलाई के लाग्छ ?
सत्य, यथार्थ र सामाजिक परिवेशलाई आधार मानेर बाटो देखाउने साहित्यिक विधा मध्य नियात्रा, निबन्ध, कथा र कविता नै शक्तिशाली लाग्छ ।

सानोमा कस्ता पुस्तकहरू पढ्न पाउनु भयो ?
मैले एस.एल.सी सम्म पर्वतको रानी पानीमा पढेको हुँ । पुस्तकालय थिएनन् । त्यसैले सानोमा स्कुलमा पाठ्य पुस्तक बाहेक अन्य पुस्तक पढ्ने अवसर पाइएन ।

कस्ता पुस्तकहरू पढ्न बढी मनपथ्र्यो रु तपाईँ कुन उमेर समूहमा बढी पढ्नु भयो ?
मैले कलेज चाहिँ उत्तर–पूर्व भारतको मिजौराम भन्ने ठाउँमा सिलोङ् विश्वविद्यालय अन्तरगत पढेको हुँ । प्रवासी नेपालीसँग भएका पुस्तक मागेर, खोजेर कविता, कथा र उपन्यास पढेँ । त्यस बेला उपन्यास र कथा पढ्न मन पर्थ्यो । नेपाल फर्केपछि विश्वविद्यालयको अध्ययन पश्चात जागिर र पारिवारिक जिम्मेवारीको कारण अध्ययन गर्न पाइएन । त्यसैले मैले पचपन्न वर्षको उमेरदेखि फेरि पढ्न थाले । त्यसपछि भने अध्ययन गर्दै छु । मलाई मानव विकास क्रम र सभ्यता, इतिहास, संस्कृति, भूगोल, दर्शनसँग सम्बन्धित पुस्तक पढ्न मन लाग्छ । साहित्यिक पुस्तकहरू पनि पढ्ने गर्छु ।

धेरै पटक दोहोर्याएर पढेका पुस्तकहरू कुन कुन हुन् ?
बालकृष्ण पोखरेलले लेखेको “खस जातिको इतिहास”, लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाको “लक्ष्मी निबन्ध सङ्ग्रह”,टोनी हेगनले लेखेको नेपालसम्बन्धि पुस्तकहरूमा Nepal: The Kingdom in the Himalaya and Building Bridges in the Third World , क्रिस्टोफ भोन फुरर हेमनडोर्फको Himalayan Traders

दोहोर्याएर पढ्नुका कारण खासमा के थियो ? ती पुस्तकहरूमा असाध्यै मन परेको पक्ष के हुन् ?
क) खस जातिको इतिहासमा समग्र मानव जातिको विकास, प्राचीन अवस्थामा जातिको अवस्था के कस्तो थियो, खस जातिको उद्गम कहाँ, कसरी भयो, खस जाति कसरी नेपाल आइपुगे र अहिले कहाँसम्म फैलिएका छन् । खस जाति भनेको एक जाति होइन भन्ने बारेमा अत्यन्त मिहिनताका साथ अनुसन्धानात्मक तरिकाले लेखिएको छ । यदि यो पुस्तक अङ्ग्रेजीमा छापिएको थियो भने नोबेल पुरस्कार पाउन पनि सक्थ्यो होला । त्यो त्यो स्तरको पुस्तक हो । सबै नेपालीले पढ्नु पर्छ ।
ख) लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाको “लक्ष्मी निबन्ध सङ्ग्रह” ले सधैँ नयाँ ऊर्जा प्रवाह गर्ने क्षमता राख्छ, त्यसैले दोहोराएर पढछु ।
ग) टोनी हेगनको पहिलो पुस्तक Nepal: The Kingdom in the Himalayas नेपाल हिमालयको उत्पत्ति, नेपालको भौगोलिक अवस्था, नेपालका जातजाति, भाषा, धर्म र संस्कृति जस्ता विषय दिईएको छ । नेपालीले त्यसबारे जानकारी लिन जरुरी छ । लेख्ने क्रममा कैयौँ पटक सन्दर्भ उल्लेख गर्नु पर्ने हुन्छ, त्यसकारण त्यो पढछु ।
घ) टोनी हेगनकै Building Bridges in the Third World मा हेगनले नेपाल बारे अध्ययन गर्दा विभिन्न ठाउँमा पुगेको अनुभव राखेका छन् र नेपालले आधुनिक युगमा प्रवेश गर्न, आर्थिक विकास गर्न र जीवनस्तर उकास्न विभिन्न सुझाव दिएका छन् । सन् १९५०देखि १९६० सम्मको नेपालको अवस्था कस्तो थियो र पछिल्लो कालमा विकास कसरी भएको छ भन्ने बारे उल्लेख छ ।
ङ) क्रिस्टोफ भोन फुरर हेमनडोर्फको Himalayan Traders मा नेपालको हिमाली क्षेत्रमा बसोबास गर्ने हिमाली बासीको जनजीवन, कृषि, पशुपालन, चाडपर्व, व्यापारबारे अनुसन्धान गरी प्रस्तुत गरेको हुनाले ।

पुस्तक पढिरहँदा त्यसका पात्र, लेखक र परिवेशले कतिको पछ्याउँछ ?
विषयवस्तु, यथार्थता, सत्यता, प्रस्तुति, सामाजिक परिवेश र पात्रले निश्चित रूपमा पछ्याउँछ ।

तपाईँको विचार पढ्नु केका लागि हो ? कस्ता पुस्तकले जीवनमा बढी सघाए ?
अध्ययन के का लागि भन्ने पनि हुन्छ । अध्ययन नयाँ विषयमा ज्ञान आर्जन गर्नका लागि गरिनुपर्छ । यसले मानिसको सोचाइमा र दृष्टिकोणमा परिवर्तन त्याउनुका साथै सोच क्षेत्र फराकिलो हुँदै जान्छ र परिपक्वता तर्फ अग्रसर बनाउँछ । जीवनमा परिवर्तन ल्याउन यथार्थपरक, अनुसन्धानात्मक र मार्गदर्शन गर्ने पुस्तक पढ्नु पर्छ । मेरो लेखनमा पनि नेपालबारे लेखिएका पुस्तक, अनुसन्धानमा आधारित पुस्तक र मानव विकास वारे लेखिएका पुस्तकले सघाएका छन् ।

पाठकलाई १० वटा पुस्तक पढ्नको लागि सिफारिस गर्नुपर्दा ?
१. Nepal: The Kingdom in the Himalayas, Tony Hegan
२. Building Bridges in the Third World, Tony Hegan
३. हिन्दु संस्कृतिको परिशीलन, मदनमणि दीक्षित
४. खस जातिको इतिहास, बालकृष्ण पोखरेल
५. हाम्रो समाज: एक अध्ययन, जनकलाल शर्मा
६. नेपालको इतिहास, विभिन्न लेखकहरू
७. लक्ष्मी निबन्ध सङ्ग्रह, लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा
८. गुरुप्रसाद मैनालीका कथाहरू
९.बुद्ध चर्या, राहुल सांकृत्यायन
१०. नेपाल गण युगदेखि राष्ट्र युगसम्म, मोदनाथ प्रश्रित

पढ्न चाहेर पनि पढ्न नपाएका कुनै पुस्तक र?
मैले पढ्न चाहेर पनि पढ्न नपाएका पुस्तक निम्न छन्: जोसेफ टुचीको क) Preliminary Report on Two Scientific Expedition in Nepal , Nepal:The Discovery of the Mallas, राहुल सांकृत्यानको मध्य एसियाको इतिहास भाग १ र २

मनपरेका ५ जना स्वदेशी र विदेशी लेखकहरुको नाम लिनुपर्दा ?
स्व. मदनमणि दीक्षित, रोचक घिमिरे, बालकृष्ण पोखरेल, ह्दयचन्द्र सिंह प्रधान र टोनी हेगन ।

अध्ययन र लेखाई बाहेकका रुचिहरू के छन् ?
पदयात्राः मैले नेपालको कञ्चनजङ्घा आधार शिविरदेखि हुम्लाको हिस्सासम्मको उच्च हिमाली क्षेत्रको भाग विभिन्न चरणमा गरी पैदल यात्रा गरी सम्पन्न गरेको छु । कैलाश र मानसरोवर परिक्रमा गरेको छु । पदयात्रा नै मेरो मुख्य रुचि हो । त्यसैको आधारमा मैले नियात्रा लेख्ने प्रयास गरेको छु ।

नयाँ पुस्तालाई नपढी नहुने पुस्तकको रूपमा कुन–कुन पुस्तकहरू सिफारिस गर्नुहुन्छ ?

• टोनी हेगनको Nepal: The Kingdom in the Himalayas, Tony Hegan
• मदनमणि दीक्षितको हिन्दु संस्कृतिको परिशीलन
• बालकृष्ण पोखरेलको खस जातिको इतिहास
• डी.एल. स्नेलग्रोभको Buddhist Himalaya
• जनकलाल शर्माको हाम्रो समाज: एक अध्ययन
  तपाईँका हालसम्म प्रकाशित कृतिहरू के के हुन ?
  १.तिब्बत यात्रा –२०७२
  २.डोल्पो: विश्वको जीवित सङ्ग्रहालय–२०७२
  ३. श्वेत पर्वत–२०७८
  ४. Journey to Tibet –२०७८
  ५. कर्णालीमा प्रचलित दर्शन–परम्परा–२०७८
  ६.पत्रकार आचार संहिता र व्याख्यात्मक टिप्पणी २०६६ सह लेखन,
  ७. विपत् पत्रकारिता २०७३ सह लेखन
  ८. विविध कथा, कविता, र निबन्ध विभिन्न साहित्यिक पत्रपत्रिकामा प्रकाशित हुने गरेका छन् ।

तपाईँको पछिल्लो साहित्यिक योजनाहरू के–के छन् ?
म मुख्यतया: नियात्रा लेखनमा नै केन्द्रित रहेको छु । अब मैले पूर्वी हिमाली क्षेत्र गौरीशंकर देखि पूर्व कञ्चनजङ्घासम्मको भाग समेट्ने गरी नियात्रा लेख्नु पर्ने छ । त्यसपछि मनासलुदेखि पूर्व र गौरीशंकर देखि पश्चिमको भाग समेट्ने छु । तिब्बत यात्रामा हुम्लाको खण्ड परेको छ । त्यसैले डोल्पादेखि पश्चिम मुगु, जुम्ला, हुम्लाको सिम कोट, रारा क्षेत्र समेटेर राराको सेरोफेरोको पनि नियात्रा कृति नै तयार गर्नु पर्ने छ । मेरा धेरै कविता, कथा र निबन्ध विभिन्न रचना, जनमत, अभिव्यक्ति, दायित्व, मधुपर्क आदि साहित्यिक पत्रिकामा प्रकाशित छन् । तीनलाई सङ्कलन गरी क्रमशः पुस्तककै रूपमा प्रकाशित गर्ने योजना रहेको छ ।

स्रष्टा र सिर्जनाको सम्बन्धलाई तपाईँ कसरी हेर्नुहुन्छ ?
स्रष्टाले नै सिर्जना गर्ने हो । स्त्री–पुरुषको मिलन पश्चात मानव जीवन प्राप्त हुन्छ । त्यसमा विभिन्न भौतिक तत्वको सम्मिश्रण रहेको हुन्छ । मानव जीवन भनेको सचेत जीवन हो । त्यस सचेत प्राणी मानवले आफूm वरपरको वातावरणको आधारमा आफ्नो अनुभवलाई विभिन्न विधामा सिर्जना गर्न सक्षम हुन्छ । स्रष्टाले समग्र विश्व, जीवजन्तु, वनस्पतिका साथै मानव जातिलाई सही मार्ग देखाउन सिर्जना गर्दछ । सबै मानिससँग सोच्ने, सिर्जना गर्ने आआफ्नै प्रकारको सृजनशील क्षमता हुन्छ तर कतिले त्यसलाई बाहिर ल्याउँछन् भने कतिले आफ्नो मनमनै सिर्जना गरेका हुन्छन् बाहिर पुस्तकाकारका रूपमा ल्याएका हुँदैनन् । स्रष्टाले भोगाई, अनुभव, परिवर्तन, समग्र विश्वको हितार्थ सिर्जना गर्दछ । मानव स्रष्टाबाट मात्र सिर्जना सम्भव छ । अरू कुनै काल्पनिक शक्तिबाट सिर्जना हुन सक्दैन ।

तपाईँसँग के कति पुस्तक रहेका छन् ?
सङ्कलित पत्रपत्रिकाहरू, साहित्यिक पत्रिकाहरू ग्रामीण क्षेत्रमा दिने गरेको हुनाले धेरै सङ्कलन छैन । साहित्य र दर्शन गरी करिब पाँच सय, पत्रकारितासँग सम्बन्धित करिब तीन सय र साहित्यिक पत्रपत्रिका करिब दुई सय गरी एक हजार मात्र पुस्तक रहेका छन् ।

तपाईँको जीवनमा सानैदेखि कोही रोल मोडेल छ, जसले जीवन यात्रामा निरन्तर सकारात्मक प्रेरणा दिएको होस् ?
मलाई पदम पानी उपाध्याय पराजुली मेरो हजुरबाले अक्षरारम्भ गराउनु भएको हो । मेरो आमा तुलसी उपाध्याय पराजुली र बुबा धनपति उपाध्याय पराजुलीले पढ्नु भएको थिएन । उहाँहरू कृषक हुनुहुन्थ्यो, दुवै औँठा छाप । उहाँहरू दुवैले व्यवहारबाट खारिएर कण्ठाग्र भएका व्यवहारिक ज्ञान मलाई सिकाउनु हुन्थ्यो । जीवन वारे ज्ञान दिनुहुन्थ्यो, के गर्नु उपयुक्त हुन्छ र के गर्नु नराम्रो हो भन्ने कुरा कुटो, कोदालो, घाँस, दाउरा, खेतीपाती गर्दा भन्नुहुन्थ्यो । सानो सफलतामा हौसिने र असफलतामा खुम्चिने गर्न हुँदैन भन्नु हुन्थ्यो । बाँचुन्जेल इमानदार भएर मेहनत गर्नु पर्छ भन्नु हुन्थ्यो । चेतनशील प्राणी मानव जाति भएर जन्मेपछि समाजलाई दीर्घकालसम्म सही बाटोमा डो¥याउन सक्ने योगदान दिनु पर्छ । कसैलाई दुःख र पिडा पार्ने काम गर्नु हुँदैन यस्तै कुराहरू दस कक्षा पढ्ने बेलासम्म दिमागमा घुसेका रहेछन् । मैले खासै उपलब्धि हुने कार्य गर्न सकेको छैन । तर आज म जे जस्तो छु, जे जति गरेँ, यो जीवन यात्रामा निरन्तर सकारात्मक प्रेरणा दिने मेरा मातापिता नै हुन् । जसलाई मैले दसकौँ पहिले नै सधैँको लागि बिदा गरेको छु । तर मैले उहाँहरूले म सानो छँदा भनेका कुराहरू, निर्देशनहरू हरेक दिन बिहान सम्झेर मात्र मैले मेरो दैनिकी प्रारम्भ गर्छु ।